De Europese stad. Architectonische interventies en stedelijke transformaties Een internationale conferentie in Delft en Antwerpen

Samenvatting

Eind oktober 2004 vormden de steden Delft en Antwerpen het decor voor de conferentie van de EAAE (European Association for Architectural Education) over de ‘Europese stad’. Deze internationale conferentie, die gezamenlijk georganiseerd werd door de Technische Universiteit Delft en het Hoger Instituut voor Architectuurwetenschappen Henry van de Velde, richtte zich op de wisselwerking tussen ‘Architectonische Interventies & Stedelijke Transformaties’, zowel in het heden als in het verleden. De organisatoren van de conferentie vertrokken vanuit de volgende stelling: 

‘De geschiedenis van de westerse architectuur is nauw verbonden met de ontwikkeling van de Europese stad. Van de Oudheid tot de gotiek, tot de tijd van de renaissance, de barok en het classicisme, en tot in het industriële tijdperk, bepaalden de opeenvolgende stedelijke bouwstijlen de karakteristieke samengestelde vorm van de Europese stad.’

De conferentie onderzocht de rol en de invloed van architectonische projecten op de formele identiteit van de Europese stad. Daartoe werden de volgende vragen gesteld: 

‘Op welke wijze leveren architectonische interventies een bijdrage tot en katalyseren ze het proces van transformatie en vernieuwing van de bestaande stedelijke gebieden, zowel in het verleden als in het heden? Welke programma’s, typologieën en architectuurstijlen anticiperen op deze onafgebroken processen van stedelijke transformatie in Europa? Maar ook: kan het architectonisch begrip van een “Europese stad” nog blijven bestaan in een tijd van voortschrijdende globalisatie, of is het inmiddels een anachronisme geworden?’

Op de conferentie werden ongeveer vijftig papers gepresenteerd door beroepsdeskundigen en onderzoekers uit zowel Europa als de Verenigde Staten en uit verschillende ruimtelijke disciplines:

architectuur, stedenbouw, geografie, planologie enzovoort. De presentatie van de papers vond plaats in Delft tijdens de eerste twee dagen van de conferentie, in twaalf parallelle sessies, conform drie centrale thema’s: 1. typomorfologisch onderzoek; 2. ontwerpend onderzoek; 3. theoretische studies.

Papers over het eerste thema behandelden plananalytische studies van stedelijke gebieden in Europese steden, die de samenhang tussen de stedelijke morfologie en de typologie van gebouwen onderzoeken. Aan bod kwamen vragen als: welke zijn de typologische en morfologische elementen, die kenmerkend zijn voor de specifieke vorm van de Europese stad? Welke invloed hebben transformaties van de stedelijke morfologie op de typologie van gebouwen en omgekeerd? Door middel van casestudies richtten de presentaties zich op de verschillen in stedelijke schaal en bouwstijlen: de relatie tussen stad en grondgebied; de relatie tussen het stedelijke blok en de openbare gebouwen of woonhuizen; de morfologische ontwikkeling van bepaalde Europese steden. 

Papers over het tweede thema bevatten ontwerpstudies voor stedelijke gebieden in Europese steden die de ruimtelijke potentie voor transformatie en vernieuwing onderzoeken door middel van concrete ontwerpvoorstellen of met andere woorden ‘architectonische interventies’. Tijdens deze sessies werden de volgende vragen behandeld: welke gebouwtypologieën, ’programma’s en architectonische beeldtalen kunnen bijdragen tot de vernieuwing van stedelijke gebieden? Hoe kan een verband worden gelegd tussen nieuwe architectonische interventies en de bestaande stedelijke en bebouwingsstructuren? De presentaties lieten niet alleen architectonische projecten zien maar ook stedelijke en landschappelijke projecten. Het thema ‘Ontwerpend onderzoek’ werd voor het eerst besproken op de EAAEconferentie in Delft in 2000. Gezien het aantal inschrijvingen voor dit onderwerp, is ‘Ontwerpend onderzoek’ inmiddels een volwaardige en geaccepteerde vorm van archi regering door de toezegging van een grote financiële bijdrage aan het project.

Verschillende gerenommeerde onderzoekers/ontwerpers spraken de conferentie toe: dr. Anne VernezMoudon (hoogleraar aan de Universiteit van Washington in Seattle en voorzitter van het International Seminar on Urban Form – ISUF); Anthony Vidler (decaan van de Cooper Union in New York); Jo Coenen (architect en hoogleraar in Delft), dr. Piet Lombaerde (hoogleraar in Antwerpen) en Bernardo Secchi (stedenbouwkundige en hoogleraar in Venetië). Zij reflecteerden over de thema’s en vragen van de conferentie, zowel vanuit hun praktijkervaring als vanuit hun functie als docent en onderzoeker aan de universiteit. Hoewel ze de vraagstukken vanuit een verschillend perspectief bekijken, delen deze architecten/theoretici de overtuiging dat we door architectonische interventies onze steden voortdurend opnieuw vormgeven en transformeren. 

Op de derde dag van de conferentie vertrokken de deelnemers in de vroege ochtend naar Antwerpen. Op het Henry van de Velde Instituut vond een plenaire slotzitting plaats, waarbij de voorzitters van de verschillende sessies hun conclusies formuleerden en bespraken met de deelnemers, wat resulteerde in een gezamenlijke conferentieverklaring.

’s Middags vond een excursie plaats onder leiding van André Singer, CEO van ontwikkelingsbedrijf Project, naar verschillende locaties in en om de stad waar nieuwe architectonische projecten worden uitgevoerd en toekomstige ontwikkelingen gepland zijn. De bezochte locaties waren: het spoorwegemplacement Noord (Secchi); het Koninklijk Entrepot (Kollhoff); het ‘EilandjeKattendijkdok’ (verschillende projecten in uitvoering) en het Gerechtsgebouw (Rogers).

Na een receptie aangeboden door viceburgemeester Van Campenhout in het historische stadhuis van Antwerpen was er een afscheidsdiner in het verbouwde oude klooster Elzenveld. Het klooster vormde het volmaakte decor voor de afsluiting van vier intensieve maar bevredigende studiedagen. Er werden veel nieuwe contacten gelegd en nieuwe vrienden gemaakt, en oude contacten werden hernieuwd. Hoewel de discussies scherp waren en de meningen soms zeer uiteenliepen, was iedereen het erover eens dat het zowel een intellectueel als sociaal stimulerende gebeurtenis was geweest. Sommige deelnemers maakten al plannen voor een vervolg op deze conferentie. Alle papers en voordrachten van deze conferentie zijn opgenomen in de inmiddels gepubliceerde ‘proceedings’.